Калі б не раптоўнае з'яўленне смартфона ў кароткім апавяданні "Дзед і ўнук", то год выдання гэтай кнігі выклікаў бы пэўнае непаразуменне. 2019 год, амаль што наш час (нягледзячы на тое, што кавід, беларуская рэвалюцыя і вайна ва Ўкраіне зрабілі 2019 год неяк непрыстойна далёкім). Але ж усё, кожны сказ, кожнае слова ў зборніку "Восень у Вільні" гучыць крыху старамодна і распавядае пра мінулае. Часам нават старажытнае. Можна сказаць, што калі б не смартфон, у якім бясконца сядзіць той унук, то самае сучаснае слова у кнізе Вінцэся Мудрова - гэта, напэўна, "Пазняк".
Заўсёды цікава пабачыць, як аўтар ставіцца да звышнатуральнага. Ёсць пісьменнікі, якія прымаюць яго і нават пускаюць на старонкі сваіх кніг. Ёсць тыя, хто цалкам яго ігнаруе. Даволі адметна, што кніга "Восень у Вільні" пачынаецца з двух апавяданняў, дзе звышнатуральнае не столькі паўстае ў поўны рост, колькі хаваецца за шырмай ды падглядае. І калі ў дзіўнай гогалеўскай містэрыі пра расейскага фабрыканта Лапахіна фінал падаецца разгубленым і безвыніковым, то напрыканцы "Сюжэта" звышнатуральнае добра фліртуе з уяўленнем чытача.
"Сюжэт", дарэчы, паказальны аповед у тым сэнсе, што ў ім мы адразу ж бачым і літаратуру і алкаголь, якія шмат разоў яшчэ будуць паўставаць на працягу кнігі. "Восень у Вільні" поўніцца забытымі паэтамі і празаікамі-няўдачнікамі, якія перажываюць крызіс і знаходзяць выйсце ў танным віне. Пісьменніцтва падаецца тут цяжкай і няўдзячнай справай - але і не без рамантыкі, пэўнай прывабнасці і нават магіі.
І тым не менш галоўнае, што ёсць у гэтай кнізе, і чаму яе трэба чытаць - гэта, канешне, цэнтральная аповесць (цяжка прыдумаць назву больш прыгожую, чым "Восень у Вільні"). У ёй, праз вочы маленькага беларускага хлопчыка, Вінцэсь Мудроў распавядае пра тое, што адбывалася ў Вільні падчас Другой сусветнай вайны. Як тут уладарылі спачатку палякі, потым бальшавікі, а потым літоўцы (не цяжка здагадацца, якую ўладу беларусы ненавідзілі больш). Хлопчык з бацькамі праходзяць праз шматлікія выпрабаванні, галоўнае з якіх нават не немцы, а прыход Чырвонай арміі. "Войска тое, аднак, не чырвонае, а шэрае", як апісвае той дзень хлопчык. (Момант, які нагадаў мне старонкі з кнігі "Ніколі болей" пра рэпрэсіі ў Заходняй Беларусі. На старонках тых распавядалася пра іншага хлопчыка, які выйшаў да салдата Чырвонай арміі і павітаўся з ім: "Добры дзень, таварыш!" На што атрымаў хуткі адказ: "Тамбоўскі воўк табе таварыш".) Тут ёсць і маленькія перамогі і вялікія трагедыі, і ўсё гэта насычана прыгожай, пахучай беларускай мовай. Толькі канцоўка, на жаль, падалася мне паспешнай і крыху абрывістай.
Ёсць, канешне, у кнізе і сучаснасць, якая паказваецца збольшага праз палітыку. Так, ёсць чорны гумар і сумна знаёмы кожнаму з нас цырк з выбарамі ў апавяданні "Песні ранняй вясны" (малады настаўнік павінен забяспечыць абсалютную яўку ў маленькай беларускай вёсцы - што можа пайсці не так?..). Ёсць сумная канцоўка ў фінальным "Перфомансе". Ну і ёсць, канешне, дэпрэсіўныя, але не безнадзейныя 90-я ў апавяданні "Рыбалка ў бычках". Менавіта тут і з'яўляецца ў пэўны момант гэтае пытанне, на якое дагэтуль няма добрага адказу: "Ну, як там Пазняк?" Пытанне, якое, безумоўна звязвае мінулае і сучаснае. І якое наводзіць на непазбежнае параўнанне, сутнасць якога прыкладна такая: дэпрэсія захавалася, а вось з надзеяй стала значна горш.
